Rycerz Zawisza Czarny (ok. 1380 – 1428)

Pięć wieków upłynęło, i szósty już dobrze zaawansowany, od czasów, kiedy żył i działał ten człowiek. Wiadomości rzeczowe przetrwały o nim skąpe. A mimo to żyje w pamięci narodu nie tylko jako najdzielniejszy rycerz wszech czasów, ale przede wszystkim jako wzór cnót rycerskich.

Jedna zwłaszcza cnota wysunęła się na czoło w narodowej pamięci: dotrzymywanie danego słowa, słowność rycerska jako wyraz swoiście pojętego honoru. Warto więc chyba podjąć próbę zebrania tych okruchów wiadomości, jakie na temat Zawiszy przekazali jemu współcześni.

A ponieważ jest tego zbyt mało, aby popularność naszego bohatera stała się jasna, skazani jesteśmy trochę na analogie z działalnością innych współczesnych mu ludzi, trochę zaś na hipotezy. Pełne nazwisko naszego bohatera brzmi; Zawisza Czarny z Garbowa herbu Sulima. Dlaczego “Czarny”? na pewno wynikało to z cech fizycznych a nie jak uważali późniejsi autorzy piszący o Zawiszy, że przydomek pochodził od jego czarnej zbroi. Nie jest to prawdą. Zawisza nosił zbroje różnego koloru. Musiał być więc ciemnowłosy, a zapewne i ciemnej cery. W owych czasach bardzo często – z braku nazwiska – dla odróżnienia ludzi nadawano im przydomki od wyglądu. Mieliśmy przecież w historii Polski Leszka Białego i Leszka Czarnego.

Wieś rodzinna Zawiszy – Grabów – leży obok Sandomierza. Panowie na Garbowie pieczętowali się herbem Sulima. Był to orzeł czarny na żółtym tle, a pod nim trzy kamienie w polu czerwonym. Zawisza Czarny był synem Biernata z Grabowa. Daty urodzenia nie znamy, musiał jednak w okresie wojny Polsko-krzyżackiej być mężem znacznym, a więc dojrzałym, skoro Długosz wymienia go na pierwszym miejscu wśród najznakomitszych rycerzy polskich. Można przypuszczać, że urodził się około roku 1380 lub wcześniej. Nie znamy również daty jego małżeństwa z Barbarą, córką Piotra Rożena, Herbu Gryf, który zbudował zamek w Rożnowie i dał go Zawiszy wraz z posagiem w wysokości trzech tysięcy grzywien. Ponieważ dwaj synowie Zawiszy polegli w bitwie pod Warną w 1444 roku, można więc przypuszczać, że małżeństwo zawarł Zawisza mniej więcej w latach 1410 – 1420, prawdopodobnie po bitwie grunwaldzkiej.

W roku 1414 Zawisza jedzie na czele poselstwa polskiego na sobór do Konstancji, otwarty 2 listopada. Po jego zakończeniu udaje się w roku 1416 wraz z królem Zygmuntem do Aragonii, gdzie w Perpignano znowu bierze udział w turnieju, na którym pokonał słynnego Jana Aragońskiego. Następnie jedzie do Paryża z królem rzymskim i pozostaje tam przy nim przez pewien czas. W roku 1419 z ramienia Jagiełły posłuje do Zygmunta z prośbą o rękę Ofki, wdowy po jego bracie, Wacławie, królu czeskim. Znowu pozostaje przy Zygmuncie, zajętym walką z husytami. Po klęsce poniesionej przez niego pod Kutną Horą osłania odwrót i pojmany przy Niemieckim Brodzie przebywa jakiś czas w niewoli czeskiej. W 1422 roku spotykamy go jako posła Jagiełły w Lubiczu. W 1423 z okazji uroczystości koronacyjnych czwartej żony Jagiełły – Sonki – w Krakowie Zawisza wyprawia ucztę w domu przy ul. św. Jana dla królów rzymskiego, polskiego i duńskiego Eryka, książąt mazowieckich, śląskich, Ludwika Bawarskiego i innych dostojników. Potem wyjechał zapewne z królem Zygmuntem, gdyż widzimy go dopiero w roku 1428, walczącego z Turkami pod Gołębcem nad Dunajem, gdzie znowu osłaniał odwrót wojsk królewskich. Tam też poległ.